Yeni devletin rejimi için son aşamaya gelinir. Dünya kamuoyuna devletin rejimi hakkında ilk sözleri sarf ettiği ilk Bursa gezisinden Ankara’ya dönen Mustafa Kemal, ertesi gün, yani 1 Kasım 1922 günü Saltanat ile Halifeliği birbirinden ayırmış ve Saltanat’ı kaldırmıştır. Yeni rejime doğru ilk büyük adım böyle atılmıştır. 20-24 Ocak 1923 tarihleri arasında bazı batı illeri ve ikinci Bursa ziyaretini gerçekleştiren Gazi Mustafa Kemal, bu gezi sırasında sosyal devlet yapısına dair çağdaş yaklaşımlarda bulunur. Buna karşın O’nun Ankara’dan ayrılışını fırsat bilen hilafet yanlısı bir grup Meclis üyesi, Mustafa Kemal Paşa’nın yakın bazı çalışma arkadaşlarından destek görerek saltanatı geri getirme isteklerini dile getirirler. Bu durum Mustafa Kemal Paşa’yı güç durumda bırakır. Mustafa Kemal Paşa 8 Nisan 1923 tarihinde dokuz ilkede görüşlerini toplatarak, programını belirler ve siyasi biçimlemeyi tamamlar.
Artık savaş günlerinin Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin görevi bitmiştir.
Kurtuluş Savaşı’nı başarı ile noktalayan TBMM Hükümeti, ilk genel seçimi 28 Haziran 1923 tarihinde gerçekleştirir. Henüz Cumhuriyet ilan edilmeden gerçekleştirilen bu seçimin nedeni, Lozan Barış görüşmeleri öncesi muhaliflerin eleştirilerini önlemek için Meclis’i yenilemektir.
Bu nedenle Meclis kendini dağıtır, seçime gitme kararı alır.
..Ve Türkiye Cumhuriyeti resmen ilan ediliyor
Türkiye Büyük Millet Meclisi, tarihindeki ilk seçim için 1 Nisan 1923 tarihi belirlenir. Bu arada seçim yasasında bazı değişiklikler de yapılır. 3 Nisan 1923'te yapılan değişikliklere göre; her 50 bin erkek başına bir mebus seçilirken, bu rakam 20 bin olarak değiştirilir. Seçmen yaşı ise 18'e indirilir. Seçmek ve seçilebilmek için vergi vermek zorunluluğu kaldırılır. Bu seçimin ilklerinden biri de Tunalı Hilmi Bey'in kadınlara seçilme hakkı için öneri vermiş olmasıdır. 28 Haziran’daki seçimlerde ikinci seçmenler de oy kullanmaz. Bir anlamda milletvekilleri, belirleme ile seçime gidilir. Seçimin sonucunda Müdafaa-i Hukuk grubuna dahil mebusların çoğunlukta olduğu açıkça görülür. Bu ilk seçimin ardından 24 Temmuz 1923’te Lozan Antlaşması imzalanır ve
29 Ekim’de de Cumhuriyet ilan olur. Bu ilk seçimde göreve gelen ve Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin açılışından itibaren görev yapan Bursa vekilleri, Ali Hikmet Ayerdem, Mustafa Fehmi Gerçeker, Necati Kurtuluş, Mehmet Nurettin İbrahim, Osman Nuri Özpay ve Hasan Refet Canıtez bir kez daha seçilir. Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluşunun ilanından 10 dakika sonra yapılan seçimlerde de TBMM Orduları Başkomutanı Mareşal Gazi Mustafa Kemal Paşa oybirliği ile Cumhurbaşkanı seçilir.TBMM seçim sonrası da ikinci dönem çalışmalarına başlar.Yeni oluşan Meclis ilk olarak Lozan Barış Antlaşması'nı onaylar. Böylece bağımsızlık tam olarak gerçekleşmiş olur. 23 Nisan 1920'de Türkiye Büyük Millet Meclisi açıldığında yeni Türk devletinin adı henüz konulmamıştır. Hükümet, “Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti” adını taşırken, meclis başkanı aynı zamanda hükümet başkanlığı da yapar durumdadır. Bu sistem içinde devlet başkanlığı boş görünmektedir. Millî mücadeledeki olağanüstü şartların bir ürünü olan TBMM Hükümet Sistemi de artık işlemez olmuştur. Bu sistemde, Bakanlar Kurulunun her üyesi için ayrı oylama yapılması hükümet kurulmasını zorlaştırmaktadır. Bu durum ve de muhaliflerin karşı tutumu sonucu 25 Ekim 1923'te hükümetin istifasıyla bir bunalım ortaya çıkar. Bu olay Mustafa Kemal Paşa’ya, cumhuriyet ilân etmek için beklediği fırsatı verir. 28 Ekim 1923 akşamına kadar hükümetin kurulamaması üzerine, Mustafa Kemal Paşa, Çankaya Köşkü'nde yakın arkadaşlarına "Yarın cumhuriyeti ilân edeceğiz." diyerek fikrini açıklar. O gece İsmet Paşa ile birlikte 1921 Anayasası'nın bazı maddelerini değiştiren kanun tasarısını hazırlar. "Türkiye Devleti'nin hükümet şekli cumhuriyettir." hükmünün yer aldığı tasarı üzerinde 29 Ekim 1923 günü TBMM'de yapılan konuşmalardan sonra cumhuriyetin ilânı coşkuyla ve alkışlarla “yaşasın cumhuriyet” nidaları ile kabul edilir. Bundan sonra cumhurbaşkanlığı seçimine geçilir. Gizli yapılan oylamada 158 milletvekilinin tamamının oyunu alan Gazi Mustafa Kemal Paşa, TBMM tarafından yeni Türk devletinin ilk cumhurbaşkanı seçilir.
Prof.Dr.Ergün Aybars/Türkiye Cumhuriyeti Tarihi 1/Ege Üniversitesi 1986
Yorum Ekle
Yorumlar (0)
Sizlere daha iyi hizmet sunabilmek adına sitemizde çerez konumlandırmaktayız. Kişisel verileriniz, KVKK ve GDPR
kapsamında toplanıp işlenir. Sitemizi kullanarak, çerezleri kullanmamızı kabul etmiş olacaksınız.
En son gelişmelerden anında haberdar olmak için 'İZİN VER' butonuna tıklayınız.
İSMAİL KEMANKAŞ
28 Ekim 1923 gecesi yaşananlar
Yeni devletin rejimi için son aşamaya gelinir. Dünya kamuoyuna devletin rejimi hakkında ilk sözleri sarf ettiği ilk Bursa gezisinden Ankara’ya dönen Mustafa Kemal, ertesi gün, yani 1 Kasım 1922 günü Saltanat ile Halifeliği birbirinden ayırmış ve Saltanat’ı kaldırmıştır. Yeni rejime doğru ilk büyük adım böyle atılmıştır. 20-24 Ocak 1923 tarihleri arasında bazı batı illeri ve ikinci Bursa ziyaretini gerçekleştiren Gazi Mustafa Kemal, bu gezi sırasında sosyal devlet yapısına dair çağdaş yaklaşımlarda bulunur. Buna karşın O’nun Ankara’dan ayrılışını fırsat bilen hilafet yanlısı bir grup Meclis üyesi, Mustafa Kemal Paşa’nın yakın bazı çalışma arkadaşlarından destek görerek saltanatı geri getirme isteklerini dile getirirler. Bu durum Mustafa Kemal Paşa’yı güç durumda bırakır. Mustafa Kemal Paşa 8 Nisan 1923 tarihinde dokuz ilkede görüşlerini toplatarak, programını belirler ve siyasi biçimlemeyi tamamlar.
Artık savaş günlerinin Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin görevi bitmiştir.
Kurtuluş Savaşı’nı başarı ile noktalayan TBMM Hükümeti, ilk genel seçimi 28 Haziran 1923 tarihinde gerçekleştirir. Henüz Cumhuriyet ilan edilmeden gerçekleştirilen bu seçimin nedeni, Lozan Barış görüşmeleri öncesi muhaliflerin eleştirilerini önlemek için Meclis’i yenilemektir.
Bu nedenle Meclis kendini dağıtır, seçime gitme kararı alır.
..Ve Türkiye Cumhuriyeti resmen ilan ediliyor
Türkiye Büyük Millet Meclisi, tarihindeki ilk seçim için 1 Nisan 1923 tarihi belirlenir. Bu arada seçim yasasında bazı değişiklikler de yapılır. 3 Nisan 1923'te yapılan değişikliklere göre; her 50 bin erkek başına bir mebus seçilirken, bu rakam 20 bin olarak değiştirilir. Seçmen yaşı ise 18'e indirilir. Seçmek ve seçilebilmek için vergi vermek zorunluluğu kaldırılır. Bu seçimin ilklerinden biri de Tunalı Hilmi Bey'in kadınlara seçilme hakkı için öneri vermiş olmasıdır. 28 Haziran’daki seçimlerde ikinci seçmenler de oy kullanmaz. Bir anlamda milletvekilleri, belirleme ile seçime gidilir. Seçimin sonucunda Müdafaa-i Hukuk grubuna dahil mebusların çoğunlukta olduğu açıkça görülür. Bu ilk seçimin ardından 24 Temmuz 1923’te Lozan Antlaşması imzalanır ve
29 Ekim’de de Cumhuriyet ilan olur. Bu ilk seçimde göreve gelen ve Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin açılışından itibaren görev yapan Bursa vekilleri, Ali Hikmet Ayerdem, Mustafa Fehmi Gerçeker, Necati Kurtuluş, Mehmet Nurettin İbrahim, Osman Nuri Özpay ve Hasan Refet Canıtez bir kez daha seçilir. Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluşunun ilanından 10 dakika sonra yapılan seçimlerde de TBMM Orduları Başkomutanı Mareşal Gazi Mustafa Kemal Paşa oybirliği ile Cumhurbaşkanı seçilir.TBMM seçim sonrası da ikinci dönem çalışmalarına başlar.Yeni oluşan Meclis ilk olarak Lozan Barış Antlaşması'nı onaylar. Böylece bağımsızlık tam olarak gerçekleşmiş olur. 23 Nisan 1920'de Türkiye Büyük Millet Meclisi açıldığında yeni Türk devletinin adı henüz konulmamıştır. Hükümet, “Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti” adını taşırken, meclis başkanı aynı zamanda hükümet başkanlığı da yapar durumdadır. Bu sistem içinde devlet başkanlığı boş görünmektedir. Millî mücadeledeki olağanüstü şartların bir ürünü olan TBMM Hükümet Sistemi de artık işlemez olmuştur. Bu sistemde, Bakanlar Kurulunun her üyesi için ayrı oylama yapılması hükümet kurulmasını zorlaştırmaktadır. Bu durum ve de muhaliflerin karşı tutumu sonucu 25 Ekim 1923'te hükümetin istifasıyla bir bunalım ortaya çıkar. Bu olay Mustafa Kemal Paşa’ya, cumhuriyet ilân etmek için beklediği fırsatı verir. 28 Ekim 1923 akşamına kadar hükümetin kurulamaması üzerine, Mustafa Kemal Paşa, Çankaya Köşkü'nde yakın arkadaşlarına "Yarın cumhuriyeti ilân edeceğiz." diyerek fikrini açıklar. O gece İsmet Paşa ile birlikte 1921 Anayasası'nın bazı maddelerini değiştiren kanun tasarısını hazırlar. "Türkiye Devleti'nin hükümet şekli cumhuriyettir." hükmünün yer aldığı tasarı üzerinde 29 Ekim 1923 günü TBMM'de yapılan konuşmalardan sonra cumhuriyetin ilânı coşkuyla ve alkışlarla “yaşasın cumhuriyet” nidaları ile kabul edilir. Bundan sonra cumhurbaşkanlığı seçimine geçilir. Gizli yapılan oylamada 158 milletvekilinin tamamının oyunu alan Gazi Mustafa Kemal Paşa, TBMM tarafından yeni Türk devletinin ilk cumhurbaşkanı seçilir.
Prof.Dr.Ergün Aybars/Türkiye Cumhuriyeti Tarihi 1/Ege Üniversitesi 1986